អត្ថបទតាមអក្ខរាវិរុទ្ធនៅចុងសតវត្សទី១៩ និងដើមសតវត្សទី២០
៙ នាមខ្ញុំឈ្មោះមាស ជាចាស់ព្រិឍាចារីយ៍អាយូស្ម៍ជាង ៨០ឆ្នាំប៉្លា្យ កើតក្នុងឆ្នាំជូតសំរិទ្ធីស័ក្ស ចុលស័ករាជ១១៩០ បើគិតជាស័ករាជបារាំង ត្រូវថែមឡេក១ទៀត ទើព្វត្រូវនឹងឆ្នាំ១៨២៨ តែងជាពាក្យបណ្ឌាំមនេះទុកឲ្យកូនចៅនៅឯក្រោ្យចូលចាំគ្រប់គ្នា នី្យាយប្រាប់គ្នាត៍ៗទៅ
កាល ដើមឡើយអាពុកខ្ញុំធ្វើជាបាឡាត់ខែត្រលង្វែក ជាខែត្រដែរកាល៉្នោះជីតាខ្ញុំធ្វើចៅហ្វា្យស្រុក នោះខ្ញុំទាន់ជីតាខ្ញុំ គាត់ច្បាំងនិងយួន កាលរាជហ្លួងអង្គម៉ី ហើ្យគាត់បាត់បង់ក្នុងទាព់ ត៍មកទៀតអាពុកខ្ញុំ គាត់នាំកងទាព់ទៅដេញយួនៗក៏បាក់រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅគ្រប់ទិស ឯខ្លួនគាត់ក៏បាត់មិនដឹងជាទៅឯណា មិនឃើញគាត់ត្រឡប់មកផ្ទះវិញ ជីដូនខ្ញុំគាត់បាត់បង់ជាង១១ឆ្នាំ ១២ឆ្នាំ មុនជីតាខ្ញុំ នៅកន្ឌាលផ្លូវដែរទៅពីបាត់ដំបងទៅបាងកក ដ្បិតកាល៉្នោះពួកកងទាព់សៀមគៀរគាត់នាំមទៅជាឈ្លើ្យ ឯម្ឌា្យខ្ញុំគាត់បាត់បង់ នៅវេលាដែរយួនលើកមកលុកប៉្លន់បន្ទាយលង្វែក បងប្អូនប្រុសខ្ញុំ៣នាក់ អនិច្ចក័ម្មក្នុងទីចម្បាំង កាល៉្នោះទៅច្បាំងជាមួយនិងមាគាត់២នាក់ ហើ្យនិងបងប្អូនជីដូនមួយច្រើននាក់ ដែរនាំមពួកកងទាព់ស្រុះចិត្រគ្នាទៅច្បាំង ឯខ្លួនខ្ញុំចូលច្បាំងនិងគេ្យបាន៣ឆ្នាំ ដ៏រ៉ាបទាល់តែស្រុកសានត្រាន ហើ្យហ្លួងអង្គឌួងចុះសន្យ៉ាធ្វើជាស្ពានមេត្រីនិងសៀមនិងយួន
នៅ វេលានោះខ្ញុំក៏ធំមមានអាយូស្ម៍ក្រែល ល្មមឃើញស្គាល់ចាំមការគ្រប់ជុំពូកបាន ហើ្យបានយល់ឮច្បាស់ដែរពួកតាម៉ឺនៗគេ្យនី្យាយគ្នានៅប្របខ្ញុំៗ ចាំមបានទាំងអស់
ស្រុក កាល៉្នោះបាក់បែកក្ររទាល់ក្នុងមួយភូមៗ រកប្រាក់មួយរៀលគ្មាន រត់ចោលស្រែចំការច្បាដំណាំមខានដាំមផ្ជួររាស់ស្ទូងព្រស់សាប ព្រោះខ្លាចក្រែងយួនសៀម វាមកកុំហែងច្រូតយកស្រូវក្នុងស្រែ ដើមដូងដើមស្លា និងដើមឈើស៊ីផ្លែទាំងបុន៉្នាន កាប់ចោលអស់ជាងពាក់កន្ឌាល់ ហើ្យក្នុងភូមដែលជីតា ដែលអាពុកខ្ញុំគាត់ធ្លាប់ឃើញស្គាល់ ពីដើមមានផ្ទះ១៥០ នោះឃើញនៅតែផ្ទះ៦០ ផ្ទះ៥០ ផ្ទះ២៥វីញ ឯរាស្ឋ៍ចំណុះស្រុក ក៏តិចជាងពីដើម ពួកសមណះជីព្រាហ្មក៏កើតទុក្ខវេទនា ព្រោះវាលុកប៉្លន់ព្រះវីហាររ៉ាម ជន្ជូនយកព្រះពុទ្ធរូបណាដែរជាមាស ជាប្រាក់ ជាសំរីទ្ធិ៍ ហើ្យវាដុតព្រះវីហារវត្ស៍អារ៉ាមជាច្រើនអន្លើហ៍ វត្ស៍ណាដែរនៅសល់នោះរកដំបូលគ្មាន ដំបូលនោះស្រុកបាក់ ធ្លាក់ទៅគ្របលើអាស្នះព្រះ រកន៍ណានិងមានចិត្រគិតជួសជុលគ្មាន ព្រោះរវ៍ល់តែនិងច្បាំងរាំងជល់រៀងមកជាប់៥០ឆ្នាំ ស្រុកភូមបាក់បែក រត់ចោលស្ងាត់សូនឈិង មុក្ខគួរឲ្យស្រង៉ែះស្រង៉ោចខ្លោចផ្សាណាស់ ណាវេទនានិងស្រី ដែលមានកូនតូចៗ អង្គុយឲបក្បាលជង្គង់ មុក្ខច្រមិស់មើលតែមុក្ខកូនភ្លឹះៗ
លុះ បានស្រុកសានត្រាន បានចុះសន្យ៉ាជាស្ពានមេត្រីនោះហ្លួងអង្គឌួង បានស្វោ្យរាជជាស្ឌេច់ហើ្យ នោះរាស្ឋ៍រាល់គ្នាក្រាន់មានចិត្រសង្ឃិម ហើ្យគេ្យនី្យាយសរសើរថាស្ឌេច់ល្អរទ្រង់ធម៌្ម ព្រះទ្យៃសប្បរស់ជ្រះថ្លាដិងអធ្យោកអធ្យាស្រៃ្យ បុន្តែស្រុកយើងកាល៉្នោះខ្សទ់ណាស់ អស់អាណាប្រជានុរាស្ឋ៍លំបាកក្រៃពេកពន់ប្រម៉ាណ ចែះតែនៅទ្រាំមចាំមសៀមពុំបានធ្វើការរកស៊ីអ្វី្យសោះ
ឯ ខ្លួនខ្ញុំកាល៉្នោះក៏ក្ររណាស់ ហើ្យគ្មានញាតិ៍ផៅសាច់សន្ឌានព្រៀងលានសោះ ឯចំណែះវិជ្ជាការក៏ឱនថយ ស្គាល់តែសេច់ក្ឌីទុក្ខសោកវេទនា ក៏មានចិត្រកាត់ដំឡាសទ្ធាចង់បួស ស្រេច់ហើ្យក៏ចូលឧបសម្បទក្នុងសំណាក់ព្រះពុទ្ធសាស្នានៅក្នុងអារ៉ាម ១ក្នុងក្រុងឪដុងមានជ្យៃ ដើម្បីនិងបានមគ្គផលទៅជាតិ៍ក្រោយកុំឲ្យអកុសល់ដូចជាតិ៍នេះហើ្យ និងបានរៀនសូត្រធម៌្មអាត៌្ថស័ត្រាបាឡីផង រួចចុះថែមទាំងអកុសល់ ឯក្នុងវត្ស៍សោតក៏រកវៀនធម៌្មអាត៌្ថស័ត្រាបាឡីគ្មាន ភ្លើងឆែះខូចអន្តរ៉ា្យខ្លាះ សៀមវាលួចយកខ្លាះ យួនវាបំផ្លាញខូចខ្លាះ ឯក្នុងវត្ស៍ប្រាង្គដែរខ្ញុំបួសភិក្ខុនោះសោត ក៏មាននៅសល់តែលោកសង្ឃល្ងង់ខ្លៅ ពុំមានគិតរកស័ត្រាវិន័យ និងក័ម្ពីរព្រះអភិធម្មព្រះត្រៃបិដក់ឡើយ
ឯ កើតច្បាំងក្នុងស្រុកខ្មែរ ហើ្យចុះសន្យ៉ាធ្វើស្ពានមេត្រីរួចហើ្យនោះពួកមហាស័ត្រូវយើងទាំង សង្ខាង គឺស្ឌេច់សៀមហើ្យនិងស្ឌេច់យួន វានៅតែកួនយកដី្យយើងទៀត ឯស្ឌេច់សៀមយកខែត្រចំណែកខាងជើង គឺស្រុកសៀមរាបមាននគរធំមក្រុងស្រុកខ្មែរយើង ហើ្យស្រុកបាត់ដំបង ម្លូវព្រៃ ទន្លេរ៍ពៅ ហើ្យនិងខែត្រយើងខ្មែរទាំងបុន្ម៉ាន ដែរនៅមាត់ស្រម៉ុទ ខាងទីសបាស្ចិម ឯស្ឌេច់យួនយកដី្យដែនស្រុកខ្មែរទាំងបុន្ម៉ាននៅខាងត្បូងគឺ ព្រៃនគរកូសាំងស៊ីនសព្វ់ថ្ងៃនេះ រ៍ហូតទៅដល់ទល់និងព្រែកជីកខែត្រពាមខាងឯឡិច ខាងឯកើតយករ៍ហូតទៅ ទន្ទិមនិងក្រុងភ្នំមពេញ ។ ឯស្ឌេច់ម្ចាស់ផែន្ដីយើងលោកកើតទុក្ខព្រួយព្រះទ្យៃដូចរាស្ឋ៍ដែរ ព្រោះទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាសៀមហើ្យនិងយួនវាគិតយកស្រុកខ្មែរបន្ចូល ក្នុងស្រុកវារាល់គ្នា បុន្តែវាបន្ចូលមិន្ទាន់បានព្រោះវាស័ត្រូវនិងគ្នា ហើ្យចែកគ្នាមិនកើត ដ្បិទវាចង់បានតែទាំងអស់រាល់ខ្លួន ។ ម្ចាស់យើងលោកព្រួយព្រះទ្យៃ១ជុំពូកទៀត ព្រោះសៀមវាចង់ទំនុកបំរុងលោកៗពុំសព្វ់ព្រះទ្យៃព្រោះវាមិនទុក លោកជាស្ឌេច់ផែន្ដីស្រុកខ្មែរ វាទុកលោកដូចជាចៅហ្វា្យស្រុកខ្មែរវិញ ឯយួនវាទុកលោកជាចំណុះវា ហែតុដូច្នែះព្រះអង្គក៏រិតតែព្រួយព្រះរាជហារទ្យៃក្រែងកើតចំម្បាំង ជាថ្មីទៀតក្រែងស្រុកខ្មែរនិងវិនា្សអន្តរ៉ា្យ ហើ្យផុតមានអស់ពូជខ្មែរក្រែងនៅតែសៀម ឬនៅតែខ្មែរដែរទុកសក់បួងពីក្រោ្យ ដូចជាព្នងស្ទៀងយកកន្សែងជួតក្បាលដូចជាយួន
ឯ ស្ឌេច់យួនឈ្មោះមិញម៉ាងនោះ ស្លាប់ប្រហែលក្នុងឆ្នាំដែរហ្លួងម្ចាស់អង្គឌួងយើង បានឡើងស្វោ្យរាជសំម្ប័ត្តិ៍គ្រប់គ្រងក្រុងក័ម្ពូជាធិប្ឌី ហើ្យនៅវេលាគ្រានោះគេ្យចែះតែក្រែងថាស្ឌេច់ស្រុកបារាំងសែស និងចាត់កងទាព់ឲ្យមកផ្ឌន្ទាអស់ពួកយួនដែរវាពព្រិតបទ់អាក្រក់ ខុសនិងធម៌្ម
លុះដល់ស្ឌេច់ ធៀវទ្រី បានឡើងស្វោ្យរាជនៅស្រុកយួននោះឃើញអត់កុំណាច និងពួកចូលសាស្ន៍គ្រិះស្តាំង ហើ្យអន់គុំនំមគុំគួននិងពួកប្រដៅសាស្នាគ្រិះស្តាំង ហើ្យបានបើកពួកប្រដៅសាស្នា ដែលខ្មោចស្ឌេច់អាពុកចាប់ដាក់គុកទាំងបុន្ម៉ានៗនោះប្រគល់ខ្លួន ឲ្យកុំម៉ន្ឌាំង នា្យកូប៉ាលចំម្បាំងបារាំងសែសទាំងអស់ បុន្តែអំណិសត៍មកក្រោយទៀត ស្ឌេច់ធៀវទ្រីក៏តាំងឲ្យធ្វើបាបសង្កត់សង្កិនទៀត ហើ្យបង្គាប់ឲ្យយកទោសដល់ជីវិតឥតជុំនុំមជុំរះ ពួកបារាំងទាំងបុន្ម៉ាន ដែលប្រទាះឃើញនៅក្នុងស្រុកយួន ឃើញស្ឌេច់យួនពព្រិតបទ់ឥតសប្បរស់ដូច្នោះនោះ រាជ្ការក្រុងបារាំងសែសក៏យល់ថា និងធន់អត់ទ្រាំមឲ្យស្ឌេច់យួនពព្រិតដូច្នោះត៍អង្វែងទៅទៀតមិន បាន លុះគិតស្រេច់ដូច្នោះ ក៏ចាត់កូប៉ាលចំម្បាំង២មកបាញ់បន្តក់គ្រាប់បែកលើស្រុកទូរ៉ានឆែះ ផ្ទះសំម្បែងនាក់ស្រុកទាំងបុន្ម៉ានអស់ ឯអ្នកស្ឌេច់ធៀវទ្រីកើតទុក្ខអន់ចិត្រហើ្យភ្យៃបារំម្ភជាខ្លាំង ក៍អស់បុន្យ៍ទ៍ទួលអនីច្ចក៌ម្មហើ្យមានកូនប្រុសនាមឈ្មោះទឺឌិគ ឡើងគ្រងរាជសំម្ប័ត្តិ៍ជាតំណរស្ឌេច់អាពុកក្នុងចុលស័ករាជ១២០៩ ឆ្នាំមមែនព្ភ់ស័ក្ស នៅវេលានោះសេច់ក្ឌីដែរពព្រិតជាបថមក័ម្ម គឺសង្កត់សង្កិនកុំហែងកុំបោករោគ្យ៍ពួកបារាំង ក៍រិងរិតតែខ្លាំងឡើងនិងគិតគន្នាពុំបានឡើយ
លុះ ដល់១០ឆ្នាំត៍មកទៀតនោះរាជ្ការស្រុកបារាំងសែសហើ្យនិងរាជ្ការ ស្រុកអាំងក្លេស និងធន់អត់ទ្រាំមពុំបាន ក៍ចាត់កងទាព់ស្រុកទាំង២ជិះកូប៉ាល់ភ្លើង មកធ្វើទោសផ្ឌន្ទា់អស់ពួកចិន្ត ដែរវាពព្រិតបទអធម្ម រួចយួនវាធ្វើបាប ហើ្យចែះតែប្រម៉ាទមាគ់ងា្យពួកបារាំង ហើ្យនិងពួកបារាំងនាក់ដើរស្រម៉ុទនោះកងទាព់នគរទាំង២ ចូលលុកវា្យស្រុកក្រុងស្ឌេច់ក្រុងចិន្តប្រាប់ចិន្តទាំងអស់ទាំង នគរឲ្យដិងខុសដិងត្រូវ
លុះ បានធ្វើទោសផ្ឌន្ទា់ស្រុកចិន្តរួចហើ្យ ពួកកងទាព់អាំងក្លេស ក៍ត្រឡប់វិលទៅស្រុកវិញ នៅតែបារាំងសែស ដែរកាលមុននោះបានធ្វើទោសផ្ឌន្ទា់អស់ពួកយួន ក៍មកឈប់នៅស្រុកអាំដូស៊ិន វា្យយកស្រុកទូរ៉ាន់ក្នុងឆ្នាំមមីសំរិទ្ធីស័ក្សយកស្រុកព្រៃនគរ ក្នុងឆ្នាំមមែឯកស័ក្ស ហើ្យវា្យយកបានអស់ទាំងស្រុកកូសាំងស៊ីនក្នុង២ឆ្នាំ៣ឆ្នាំ ត៍មកក្រោយទៀតនេះព្រោះតែហែតុដូច្នែះ បានជាបារាំងសែសច្បាំងនិងស្ឌេច់យួន
១ ទៀតហែតុដូចម្ឌេច់បានជាស្រុកខ្មែរយើង ក៍លែងភ្យៃបារំម្ភនិងយួន រួចហែតុដូចម្ឌេច់ក៍បានជានៅតែស័ត្រូវ១ចំណែកគឺស័ត្រូវនិងស្ឌេច់ សៀមនោះកាល៉្នោះព្រះបាទសំម្ឌេច់ព្រះនរោត្តំមជាព្រះរាជបុត្រាថ្លៃ នៃព្រះបាទសំម្ឌេច់ព្រះហរិរ័ក្ខរាម្មាឥស្សរ៉ាធិប្ឌី (ព្រះអង្គឌួង) ដែរពាករាស្ឋ៍ទាំងពួង ហៅហ្លួងសុវណ្ណកោដ្ឋបានឡើងស្វោ្យរាជសំម្ប័ត្តិ៍ គ្រងក្រុងក័ម្ពូជាខ្មែរយើង ក្នុងចុលស័ករាជ១២២០ឆ្នាំមមែឯកស័ក្ស នោះទ្រង់មានព្រះរាជហារទ្យៃបារំម្ភក្រែងតែស្រុកបារាំងសែសមិនមកជួយ ទំនុកបំរុងក្រុងក័ម្ពូជា នោះស្ឌេច់សៀមនិងសង្កត់យកក្រុងក័ម្ពូជា រួចពីនោះមកទៀតនៅមានព្រះអង្គម្ចាស់ស៊ីវ័ត្ថា ដែរជាព្រះរាជបុត្រាទី៣នៃព្រះបាទសំម្ឌេច់ហរិរ័ក្ខរាម្មា ដែរមិនគួរគាប្បីយនិងត្រូវឡើងគ្រងរាជសំម្ប័ត្តិ៍ ដំណាងអង្គសំម្ឌេច់ព្រះវររាជបីតានោះគិតបាស់បោរតាំងជាកងទាព់ ហើ្យរត់ទៅជ្រកក្នុងស្រុកសៀម
ឯ ស្ឌេច់ស្រុកសៀមបន់ឲ្យតែម្ចាស់ស៊ីវ័ត្ថា លើកកងទាព់ចូលមកច្បាំងនិងព្រះបាទសំម្ឌេច់ព្រះនរោត្តំមក្នុងក្រុង ក័ម្ពូជាវិញ ដូចកាលដែរព្រះរាជវង្សាខ្មែរទាំងបុន៉្មានដែរក្បត់តាំងតែអំពីដើម រៀងមក នោះតែរត់ទៅជ្រកពិងបុន្យ៍សៀមៗតែងតែជួយកាន់ជើងរៀងរៀបដ៍រ៉ាបមក
នោះ នៅវេលានោះ ក្នុងស្រុកខ្មែរក៍តាំងមានសិកសង្គ្រាមច្បាំងរាំងជល់ឡើងវិញ មិនតែច្បាំងពីព្រោះព្រះអង្គស៊ីវ័ត្ថានោះឡើយ នៅមានពួកក្បថ់តាំងខ្លួនជាអាចារិយ៍ អាក្បថ់១ឈ្មោះអាស្វា វាបំបាស់ខាងខែត្រទ្រាំងបន្ទាយមាសពាម ហើ្យលើកកងទាព់លុកវា្យយកស្រុកកំពត អា១ទៀតឈ្មោះពោកុំបោរ វាបំបាស់ខាងខែត្រក្រចែះឆ្លូងត្បូងឃ្មុំម បាភ្នំម
ឯ អាក្បថ់ទាំងពីរនាក់នោះ កាលកងទាព់ហ្លួងដេញប្រកិតជិតនិងចាប់បានខ្លួនវាៗរត់ទៅចូល ក្នុងដែនស្រុកកូសាំងស៊ីនពួនក្នុងស្រុកពាមមាត់ជ្រូកលង់ហោរ ដែរនៅក្នុងអំណាចយួនៗវាទំនុកបំរុងអាក្បថ់ទាំងពីនោះ ព្រោះយួនវាជាមហាស័ត្រូវនិងខ្មែរយើងពីដើមមក ស្រេច់ហើ្យអាក្បថ់ទាំងពីនោះវាត្រឡប់ចូលមកដើររាតត្បាតបំបាស់ បំបោរអស់រាស្ឋ៍ប្រជាក្នុងស្រុកខ្មែរទៀត
នៅ រដូវដើមឆ្នាំចុលស័ករាជ១២២២ ឆ្នាំវកទោស័ក្សចៅហ្វា្យស្រុកបារាំងសែស នៅស្រុកព្រៃនគរ ដែរបង្គាប់លើកងទាព់ជើងគោកជើងទិកទាំងបុន៉្មាន ចាត់នាម៉ឺនបារាំងសែស១នាក់ ជិះកូប៉ាល់មកចតនៅខែត្រកុំពត ស្រេច់ឡើងទៅថ្វា្យបង្គំមគាល់ ព្រះបាទសំម្ដេច់ព្រះនរោត្តំម កាលទ្រង់គង់នៅព្រះបរំមរាជវ័ង្កឪដុងមានជ្យៃ ហើ្យយកសេច់ក្ឌីក្រាបបង្គំមទូល តាមផ្លូវរាជ្ការ ថារាជ្ការបារាំងសែសគិតសំរេច់ថា ត្រូវយកស្រុកកូសាំងស៊ីនទុកជារ៍បស់រាជ្ការបារាំងសែស ព្រះបាទសំម្ឌេច់ព្រះនរោត្តំមបានទ្រង់ជ្រាពដូច្នោះក៍មាន ព្រះរាជហារទ្យៃសោមនស្ស់និងរាជ្ការបារាំងសែស យកស្រុកកូសាំងស៊ីន ផ្ឌាច់ជារ៍បស់បារាំងសែស លុះរំលងបាន១ខែត៍មក នោះព្រះបាទសំម្ឌេច់ព្រះនរោត្តំម ទ្រង់តែងរាជទូតឲ្យទៅជួយអំណរចៅហ្វា្យស្រុកបារាំងសែស នៅស្រុកព្រៃនគរ ឯសៀមកាលឃើញព្រះបាទសំម្ឌេច់ព្រះនរោត្តំម ព្រមទ៍ទួលស្រុះស្រួលនិងបារាំងសែស ក៍អន់ចិត្រដ្បិតបារាំងសែស ខ្លាំងពូកែជាងខ្លួន ហើ្យបានមកទំនុកបំរុងក្រុងក័ម្ពូជា ស្រេច់ហើ្យធ្វើសំបុត្រសន្យ៉ា បន្ថយយួន ហើ្យនិងសៀម ពីស្រុកខ្មែរ ដាក់ស្រុកខ្មែរឲ្យនៅក្នុងទំនុកបំរុងរាជ្ការបារាំងសែសដែរជាមហានគរ ធំមវិញ ហើ្យហាមប្រាមនគរសៀមនគរយួន កុំឲ្យលើកទាព់មកដន្ឌើមយកក្រុងក័ម្ពូជាត៍ទៅ
តាំង ពីបានរាជ្ការបារាំងសែស មកទំនុកបំរុងកាល្ន៉ា ក្រុងក័ម្ពូជាក៍បានសំបូណ៌សោភីនី ឥតមានស័ត្រូវឯណាមកបៀតបៀនយាយី ហើ្យអាណាប្រជានុរាស្ឋ៍ក៍រកស៊ីសុក្ខសាបា្យ តាមដោ្យសុច្ចរិតពិត្យ៍ត្រង់ ពុំមានព្រួយនឿយភិតភ្យៃរត់លូន និងសិកសាមសង្គ្រាមជ្យៃទៀតឡើយ
កាល្ន៉ោះ បារាំងសែស បានធ្វើរាជ្ការថ្វា្យសំម្ឌេច់ព្រះនរោត្តំមជួយច្បាំងដេញចាប់អាចា រិយ៍ស្វា ពោកុំបោរ ឯខ្លួនពោកុំបោរបាក់ទាព់ពីក្នុងខែត្របាភ្នំម រត់ទៅដល់ស្រុកកុំពង់ធំម ខែត្រកុំពង់ស្វា្យ ចាប់បានខ្លួនហើ្យប្រហារជីវិតនៅទីនោះ
នៅ វេលានោះក្នុងទន្លេសាប ទន្លេធំម ហើ្យនិងតាមដងស្ទិងមានតែទូកថ្វែចិន្តទូក២ទូក៣ ឯស្រូវថ្លៃ៣ថាំង៥កាក់ ដិកដាក់ដល់ជើងកុំពង់ បើទិញដល់ផ្ទះថ្លៃតែ៣ថាំង២កាក់កន្ល៉ាះដ្បិទផ្ទះឆ្ងា្យពីជើង កុំពង់ ពីបាកដិកនាំមតាមផ្លូវរទែះដែរមិន្ទាន់មានថ្នល់
ឯ សំពត្ថ់ផាឌិបទេសឯកថ្លៃអស់យ៉ាង រកនិងទិញប្រើការពុំបានទេ ហើ្យវេលាគ្រានោះ សុតតែចិន្តវារកស៊ីក្នុងស្រុកខ្មែរ យើងនេះបានចំណេញច្រើនណាស់ ហើ្យប្រាក់ក្នុងស្រុកខ្មែរទាំងបុន្ម៉ាននៅដ្យៃវាទាំងអស់ ហើ្យកាល្ន៉ាវារកស៊ី បានប្រាក់ច្រើនវានាំមយកទៅស្រុកចិន្ត
ឯកូប៉ាល់ ភ្លើងដែរមកដល់ក្នុងស្រុកខ្មែរមុនគេ្យនោះជាកូប៉ាល់បារាំងសែស ខ្ញុំបានឃើញជាក់និងភ្នែក ហើ្យនៅចាំមច្បាស់ដល់ឥឡូវ កាលកូប៉ាល់នោះមកដល់កុំពង់លួង នាក់ស្រុកផ្អើលឆោឡោ ដ្បិតឆ្ងល់ថាកូប៉ាល់ឥតក្ឌោងចែវក្រជីង ហើ្យបើកលឿនលើទិកបាន មនុស្សប្រុសស្រីចាស់ក្មេងរត់ទៅមើលលាន់ ប្រពូនប្រពាន់លើគ្នា ហើ្យឆ្ងល់មិនយល់ថាដូចម្ឌេច់សោះ ស្រាប់តែឃើញរ៍លកបែកព៍ពុះខាងកន្សៃ ហើ្យលឿនពោរទិកពីក្បាលជាះទៅចំហៀងសង្ខាង កើតជារ៍លកបោកទៅខាងមាត់ច្រាំង នាក់ដែរមកមើលទាំងបុន្ម៉ាន នោះអស្ចារលាន់មាត្ឋ៍ស្រែកហៃយ៉ោហៃយ៉ា អឺកក្រធិកគឹកកងរំពង មើលមិនដាក់ភ្នែកដោយសារឃើញផ្សែងចេញតាមបំពង់ភ្លើង ហើ្យឮសន្ធិកគ៍គុកគ៍គាក់ ពីខាងក្នុងកូប៉ាល់នោះ ទាំងហ្លួងក៍ស្ឌេចមកជាមួយនិងនាម៉ឺនមុក្ខមន្ត្រី ហើ្យទ្រង់យាងទតមកពីមាត់កុំពង់មកជាច្រើនម៉ោង ទ្រង់ព្រះសន្ធិះសង្សៃនិងកូប៉ាល់ ព្រោះមិនទាន់ជ្រាបថាធ្វើដូចម្ឌេច់ខ្លាះ អស់ទាំងនាក់ចាស់ប្រជាឈប់ឈរមើលរំពីងគិត ហើ្យយល់ថានេះជាមនុស្សនាក់ស្រុកនគរធំម គេ្យមកដល់ស្រុកយើងហើ្យៗ មកជួយទំនុកបំរុងយើង ស្រុកយើងនិងបានរីកចំរើន ផ្លូវវិធីជាថ្មីឡើងទៀត ប្រហែលជានិងត្រឡប់បានឡើងជានគរធំមដូចខ្មែរដើមវិញ នោះចាប់ដើមតាំងពីព្រះបាទសំម្ឌេច់ ព្រះនរោត្តំម ស្វោ្យរាជរៀងមកដល់ឥឡូវ្នែះ នោះក្នុងស្រុកខ្មែរ វិធីខាងចំណែះវីជ្ជាក៍ចំរើនហើ្យថ្កើងរងរឿងជាងពីដើមនោះច្រើន ណាស់ ហើ្យគ្មានស័ត្រូវមកបៀតបៀន ពីព្រោះមានអ្នកមានបុន្យ៍អំណាច ដែរទំនុកបំរុងយើង គេ្យគ្រប់គ្រងពួកយួន នៅស្រុកកូសាំងស៊ិន ហើ្យសៀមក៍ខ្លាចមិនហានមកបៀតបៀនទៀត តាំងពីវេលាគ្រានោះរៀងមក
ចូល អស់លោកអ្នកទាំងហ្លា្យ នាម៉ឺនក្ឌីរាស្ឋ៍ក្ឌី មើលហើ្យពីចារណាគិតឲ្យសព្វទៅឃើញឬទេ ស្រុកយើងសព្វ់ថ្ងៃនេះខុសគ្នានិងកាលពី៥០ឆ្នាំមុន នោះឃើញខុសគ្នាដូចម្ឌេច់ខ្លាះហើ្យគិតកាលដែរស្រុកកើតចំម្បាំង រាំងជល់ ហើ្យស្រុកឥឡូវដែរបាននិងសុក្ខសាបា្យខ្សែមខ្សានគ្រប់ទីកន៉្លែង ហើយប្រាក់ក៍មានសំបូរណ៍ក្នុងស្រុកខ្មែរយើង គ្រប់ផ្ទះសំម្បែងក៍មិនដែលដាច់ ខ្វាះចា្យសោះ! គង់តែងមានប្រាក់ចា្យខ្លាះរាល់ផ្ទះគ្រប់គ្នា ហែតុដែរបានសំបូរណ៍ទាំងនេះពីព្រោះឥ្យនោះឃើញថាសេច់ក្ឌីអត់ឃ្លាន មិនសូវមាន តាំងតែពីកាលបារាំងសែស ចូលមកនៅក្នុងស្រុកយើង ហើ្យស្រុកយើងក៍មិនយូវឡើយ សំបូរណ៍មានធន់ធានអើដូចជាខ្លួនតានេះអាយូស្ម៍៨០ឆ្នាំប៉្លា្យហើ្យ ៗចាំមដំណើររឿងព្រេងនាំមមកនីទានឲ្យកូនចៅទួតលួតលានៅឯក្រោ្យ ឲ្យដិងរឿងបារាំងសែសនេះ កាលពីមុនដូចម្ឌេច់ ត៍មកទៀតដូចម្ឌេច់ មួយទៀតយើងសព្វ់ថ្ងៃនេះ ចូរចាំមកុំភ្លេច់សេច់ក្ឌី ដែរមនុស្សពីដើមធន់រងលំបាក ទុក្ខវេទនានោះដូចម្ឌេច់ខ្លាះ ហើ្យកុំភ្លេច់គុណបារាំងសែសតែនាំមមាត្ឋ៍អាក្រក់គិតការទុច្ចរិត ស្ងាត់កុំបាំងហើ្យ នោះវានាំមឲ្យស្រុកនគរយើងត្រឡប់ទៅកន៉្លែងដើមវិ្ដូចកាលគ្រាដែរ ចែះតែកើតច្បាំង កុំសទ់អត់ឃ្លាន២០ឆ្នាំម្ឌង ១០ឆ្នាំម្ឌង ជួនកាលឃើញទាព់យួនមក ជួនកាលឃើញទាព់សៀមមក ម្ឌងទាព់មកពីស្រុកនេះម្ឌងទាព់មកពីស្រុកនោះ ហើ្យមានទាំងពួកចោរកុំណាចកាចផ្គុំមគ្នា លើកជាពួកជាកង លួចប៉្លន់កាប់ចាក់សំម៉្លាប់គ្នា ហើ្យដុតផ្ទះសំម្បែងវត្ស៍វ៉ាវិនាសអស់
អើ កាល៉្នោះប្រហែល៥០ឆ្នាំមកហើ្យនោះ ស្រុកយើងនោះគ្មានអ្វ្យីសោះ សៀមហើ្យនិងយួនវាមកត្បៀតសង្កត់សង្កិនយើង ហៀបៗតែនិងសូនឈ្មោះផង ដល់មកឥឡូវ្នែះមានគេ្យស្គាល់យើងទាំងពីភព់ ហើ្យសារពើភល់ជុំនួញយើង គឺស្រូវ ក្របាស ម្រេច់ ហើ្យនិងត្រី្យពីក្នុងទន្លេព្រែកបិងស្ទិងយើង ដែរកាលពីដើមមិនសូវបាននាំមចេញទៅប្រទេសក្រៅ ហើ្យច្រើនតែឈ្មួញចិន្តចូលទិញ នោះឥឡូវ្នែះមានកូប៉ាល់ភ្លើង នាំមទៅដល់ស្រុកម្នីល ស្រុកចិន្ត ស្រុកយីពុន ស្រុកយ៉ាវ៉ា ហើ្យនិងប្រទេសយូរ៉ុប ។
កាល ដើមឡើយគេ្យមិន្ទាន់ស្គាល់ស្រុកយើង ឥឡូវគ្យេមកពីគ្រប់ទិសដំបន់ មកមើលក្រុងភ្នំមពេញ នគរធំម នគរវត្ស៍ ហើ្យបើចង់ទិញទំនិញអ្វី្យៗមានគ្រប់ ប្រទេសក្រោមមេឃនេះក៏មានឲ្យទិញទាំងអស់ក្នុងស្រុកខ្មែរ កូប៉ាល់សាលុបរ៍របស់ចិន្តក្លឹង ឬរ៍បស់បារាំងសែសខ្លាះមានសព្វ់ថ្ងៃនេះជាង៦០ បើកជួញជួលជិះសំដោងទូកទៅមកហូរហែរតាមទន្លេ បើទៅពីភ្នំមពេញទៅព្រៃនគរចំម៉្ងា្យតែ២៤ម៉ោង ឯស្រុកព្រៃនគរនោះកាលដែរនៅក្នុងដ្យៃយួន វាធ្វើជាម្ចាស់ស្រុកនោះ យើងមិនហានទៅសោះ ។
បើ ទៅពីភ្នំមពេញទៅបាត់ដំបងទៅក្រចែះ ចំម៉្ងា្យផ្លូវតែ១២ម៉ោងដល់ ដែរកាលពីដើមចំម៉្ងា្យផ្លូវតែ៨ថ្ងៃ បើទៅតាមផ្លូវទន្លេធំម ទៅស្រុកលាវស្រុកខោង ចំម៉្ងា្យផ្លូវសព្វ់ថ្ងៃតែ២៤ម៉ោង ហើ្យបើឡើងស្រុកលួងប្របាង ចំម៉្ងា្យផ្លូវមិនដល់២០ថ្ងៃទេ បើទៅតាមផ្លូវស្រម៉ុទ ពីព្រៃនគរទៅស្រុកបាងកកតែ៤ថ្ងៃ បើទៅសីង្គះពួរតែ២ថ្ងៃ ឯស្រុកលង្កាដែរយើងស្គាល់ឈ្មោះដោ្យសារតែក័ម្ពីរព្រះបាឡី នោះយើងមិនដែលទៅសោះកាលពីដើមដិ្បទស្រុកឆ្ង៉ា្យណាស់ សព្វ់ថ្ងៃនេះទៅតែ៨ថ្ងៃដល់ ឯស្រុកបារាំងសែសចំម្ង៉ា្យផ្លូវតែ២២ថ្ងៃ ស្រុកខ្មែរយើងសព្វ់ថ្ងៃនេះមិនមែនជាស្រុកដែលឥតន៍ណាស្គាល់ នាក់នគរទាំពីភុពគ្យេក៍មិនសល់និងស្គាល់យើង ហើ្យនគរណាដែរយើងមិនស្គាល់មិនដែលឮនី្យាយសោះ ឥឡូវ្នែះយើងស្គាល់ទាំងអស់ ហ្លួងយើងក៍បានស្គេច់ទៅស្រុកបារាំងសែស ហើ្យបានចូលទតស្រុកសីង្គះពួរលង្កា និងព្រែកជិកធំម ដែរដ្យៃបារាំងសែសជិកទុំលុះពីស្រម៉ុទទិសឯកើតកាត់ទៅស្រម៉ុទទិសឯ ឡិច ព្រែកជិកនោះជាផ្លូវស្រម៉ុទធំម ក្នុង១ឆ្នាំមានកូប៉ាល់ភ្លើងជាច្រើនពាន់បើកចេញចូលទៅមកមិនដែល ដាច់ អស់ទាំងលោកសេន៉ាបុត្តីព្រះអង្គម្ចាស់ខ្ស័ត្រី និងចៅជិតចៅចមអស់អ្នកក្នុងវ័ង្ក ក៍បានទៅឃើញស្គាល់ស្រុកបារាំង ឃើញក្រុងប៉ារិស ជាទីដី្យជុំនុំមស្រុកបារាំងសែស ឯក្រុងប៉ារិសនោះជាក្រុងធំម និងគិតគន្នាត្រារាប់ពុំបាន បើរាប់តែរាស្ឋ៍ចំណុះស្រុក ក្នុងទីដី្យជុំនុំមក្រុងប៉ារិសនោះ ប្រហែលជុំនួនមនុស្ស២នគរស្រុកខ្មែរយើង ទើពប្រហែលនិងមនុស្សក្នុងទីដី្យជុំនុំមក្នុងប៉ារិស១ ហើយ១ទៀតកូនខ្មែរយើង ក៍បានទៅរៀនអ័ក្យរចំណែះវីជ្ជានៅស្រុកបារាំងសែស ហើ្យត្រឡប់មកវិញ ឡើងជាមនុស្សចែះដីង នាំមដំណិងរឿងរ៉ាវពីស្រុកបារាំងសែសយកមកនី្យាយមុក្ខគួរឲ្យ ស្ដាប់ ដ្បិទស្រុកនោះជាស្រុកកាលមុន៥០ឆ្នាំ ខ្លួនខ្ញុំអាពុកម្ដា្យជីតាជីដូនជីទួតលួតលាយើងមិនដែលឮឈ្មោះសោះ អើនេះគឺបារាំងសែស គ្យេបើកលោក្យ៍បំភ្លឺហ៍ឲ្យយើង បើគ្មានបារាំងសែស ម្ល៉េះសំមយើងមិនដឹងការអ្វី្យជាច្រើនទេ គ្រាន្តែឃើញថាមនុស្សស៍ឃើញតែស្រុក ហើ្យឃើញតែចំណែះវីជ្ជាយ៉ាងខ្ពស់បុណ្ណិង ឯឥឡូវ្នែះ យើងដឹងស្គាល់ថាបារាំងសែសនេះ ជាអ្នកមានរិទ្ធីអនុភាព មានប្រជ្ញ៉ាឆ្លាតច្រើន ហើ្យការប្រើរ៍បស់អ្វី្យៗ តែនិងគ្រឿងម្ស៉ិនគ្រឿងច័ក្រ ឃើញរិតតែពួកែឡើងទផត ជិតៗតែនិងមានរិទ្ធិចែស្តា ដូចទេវតា ។
គ្យេ យកទឹកជាច្រើនមកដាក់ក្នុងឆ្នាំងធំម ដុតភ្លើងដាំមឲ្យពុះៗជាខ្លាំង កុំឡាំងទិកពុះនោះស្ទុះពីក្នុងឆ្នាំងធាក់វិលកង់ដែរនៅលើផ្លូវ ដែកឬធាក់ភ្លៅច័ក្រ វិលស្លាបច័ក្រក្នុងទិក នៅខាងកន្សៃកូប៉ាល់ អំណាចកុំឡាំងទិកពុះនោះ គ្យេក៏ប្រើឲ្យវិលកង់រទែះបើកលឿងឯង មិនចាំមបាច់ពិងកុំឡាំងសែះឬស័ត្វពាហះណះឯទៀតឲ្យអូសទង់ទាញឡើយ ឯកូប៉ាល់ក៏បើកលឿនក្នុងទន្លេស្រម៉ុទ ដោ្យសារអំណាចទិកពុះនោះដូចគ្នា មិនចាំមបាច់ប្រើក្ដោងចែវក្រជីងឡើយ
ពួក កូនខ្មែរយើងដែរបានទៅស្រុកបារាំងសែស ហើ្យត្រឡប់មកវិញនី្យាយថាបារាំងសែសចែះយកធ្យូងថ្មរមកដុត ហើ្យបង្ហូតភ្លើងតាមបំពង់ទៅគ្រប់ផ្ទះសំម្បែង ឯភ្លើងដែរចេញពីបំពង់បង្ហូតនោះភ្លឺហ៍ដូចភ្លើងចង្កៀងប្រេងកាត ក្នុងស្រុកខ្មែរយើងនេះ កាលដើមអុចចន្ល៉ុះប្រឆែះទៀនក្រមួន ឥឡូវ្នែះរាល់ផ្ទះអុចចង្កៀងប្រេងកាត ឯប្រេងកាតនោះជាប្រេងអន្ដូងកើតពីក្នុងដី្យនៅប្រទេសឆ្ងា្យណាស់ ដែរកូប៉ាល់បារាំងនាំមយកមកលក់ក្នុងស្រុកខ្មែរ ។ ឯចង្កៀងទាំង៨០០ដែរបំភ្លឺហ៍ក្រុងភ្នំមពេញសព្វ់ថ្ងៃនេះមិនមែនជា ភ្លើងដែរដុតធ្យូងថ្មរ បង្ហូតតាមបំពង់ទេ ភ្លើងនេះជាភ្លើងអគ្គីសនី មានបន្លឺហ៍ដូចផ្លេកមន្ទល់កន្ឌាលអាកាសដែរបារាំងគ្យេចែះផ្សំមធាតុ យកកុំហា្យធ្វើឲ្យរត់តាមខ្សែលួស
អើ កាល៥០ឆ្នាំមុននេះ យើផងមិន្ទាន់ដិងជាបារាំងគ្យេមានខ្សែលួសវ៉ៃទៅមករកគ្នា ហ្យើស្ឌាប់គ្នាបានពីចំម្ង៉ា្យ ឥឡូវយើងឃើញថាគ្យេនី្យាយគ្នាពីស្រុកវៀងច័ន្ធមកភ្នំមពេញពី ភ្នំមពេញទៅលួងប្របាងពីព្រៃនគរទៅហាន់ណោ្យទៅស្រុកហ្វេទៅបាងកក ទៅស្រុកចិន្ត ហើ្យទៅដល់ស្រុកបារាំងសែសផងតែក្នុងពីបីមីនុតស្ឌាប់ដំណិងដិងការ ទៅវិញទៅមក ដំណិងដែរត់តាមខ្សែលួសនោះ រ៍ហាស់ស្មើរនិងជីវ័នដែរគិត អើបើគិតសព្វ់គ្រប់ទៅ ឃើញថាបារាំងគ្យេមានគុណនិងយើងមិនតែបុណ្ណោះនៅមានគុណច្រើន ជុំពូកទៀត បារាំងសែសនេះគ្យេមានប្រាជ្ញ៉ាឆ្លាតគ្មានទុញទាល់សល់និងអ្វ្យីសោះ គ្យេនាំមយកនៅរ៍បស់ដ៏ប្រសើដ្ឋមកបង្ហាញបំភ្លឺហ៍យើង
១ ទៀតគ្យេនាំមយកម្ស៉ីនហិបជ្រៀងថតសំម៉្លេងភាសាដូចមនុស្សជ្រៀង នី្យាយគ្នាមែនទែន តាមតែទំនើងចិត្រន៍ណាចង់ស្ឌាប់ចុះ ហើ្យមានកុនស្រម៉ោលឆ្លុះរូប វីស្យៃដូចឃើញស្រុកបារាំងសែសផ្លូវធ្លាមនុសសម្នាដើរទៅមកដូចរូប រស់ដែរគ្យេឃើញក្នុងស្រុកបារាំងសែសក្រុងប៉ារិសដូចម្ឌេច់ នោះយើងនៅតែស្រុកខ្មែរ ឃើញវីស្យៃដូចយើងបានឃើញស្រុកបារាំងសែសខ្លួនយើង
គ្យេ ចែះធ្វើគ្រឿងថតរូប បើជួលតែពីបីរៀលបានរូបរ៍បស់ខ្លួនយកមករាក្សាទុក ហើ្យជាប្រយោជន៍បានរាក្សារូបអាពុកម្ដា្យទុកត៍ទៅមុក្ខ ឲ្យកូនដិងស្គាល់ជារូបជីតាជីដូនដែរស្លាប់ជាអង្វ៉ែងរាប់រ្យ ឆ្នាំមកហើ្យនោះ
គ្យេនី្យាយថា បារាំងសែស សព្វ់ថ្ងៃនេះចែះហោះលើអាកាសដោ្យអំណាចយន្ត់គោមហោះៗលឿន ដូចស័ត្វហើរពាកនេះពិត្យ៍មែន បើមិនជឿសួរមើលចុះអែះ ថាបើបារាំងទាល់ចំណែះហើ្យត៍ទៅមិនយកយន្ត់ហោះនោះមកឲ្យយើងឃើញ ទៀត
ព្រះបាទសំម្ឌេច់ព្រះ នរោត្តំមជាអំម្ចាស់ផែន្ឌី នគរយើងព្រះអង្គបានផ្ញើរាជ្ការផែន្ឌីទាំងបុន៉្មានឲ្យបារាំងសែស គ្រប់គ្រងតាងព្រះនេត្រ ព្រះឱស្ឋ៍ជាមួយនិងសេន៉ាបុត្តី ចៅហ្វា្យស្រុកបាឡាត់សុភាយោក្បាត់ ហើ្យនិងពួកនាក់រាជ្ការខ្មែរជាច្រើនពាន់ដែរធ្វើរាជ្ការ នៅក្នុងបង្គាប់រេស៊ីដ័ង្ដបារាំងសែស ឯប្រាក់ទាំងបុន្ម៉ាន ដែរបានមកពីពន្ធ់គ្រប់ជុំពូក និងប្រាក់ដែរលោះថ្លៃធ្វើរាជ្ការនោះយកមកចាយ បើរើការជាប្រយោជន៍ ចំរើនព្រះរាជធានីទាំងអស់ បានប្រាក់នោះដែរយកបាយរៀបចំមតែងក្រុងភ្នំមពេញដែរសព្វ់ថ្ងៃនេះ បានកើតឡើងជាក្រុងល្អរថ្កុំមថ្កើងដែរពួកខ្មែរទាំងបុន្ម៉ាននៅ ខែត្រក្រៅ ក្យេតែងចូលមកមើល នី្យាយសរសើរគ្រប់គ្នា ហើ្យនាក់ប្រទេសក្រៅក៏មានចូលមកមើលលេងនៅក្រុងភ្នំមពេញជាច្រើន ក្រៅពីរៀបចំមតែងក្រុងភ្នំមពេញនោះរាជ្ការនៅរៀបចំមតែងដី្យ ទីជុំនុំមរួមខែត្រដប់អន្លើហ៍ទៀត
ហើ្យ ធ្វើថ្នល់ធ្វើស្ពានផ្លូវឲ្យរទែះប៍ទៅមកដោ្យស្រួល ហើ្យនៅគិតនិងធ្វើផ្លូវថ្នលើឲ្យគ្រប់ទីដំបន់ក្នុងស្រុកខ្មែរ ឲ្យបានដិកនាំមជុំនួញទុំនិញកាត់ទៅលក់ក្នុងភូមធំមៗដោ្យង្ងា្យ ហើ្យបានឆាប់ក៍ឆាប់ ឯសោហ៊ុយដិកនាំមទុំនិញទៅឯផ្សាធំមក៏ថោក
១ ទៀតគ្យេនី្យាយថាគិតធ្វើរទែះភ្លើង ក្នុងរទែះ១ទាញយោងបានរទែះ១០កាត់ផ្ទុកទំនិញ ហើ្យនិងនាក់ដំណើរពីបាត់ដំបងមកស្រុកភ្នំមពេញទៅព្រៃនគរ គ្យេនី្យាយគិតថានិងធ្វើផ្លូវរទែះភ្លើង១ទៀតកាត់ទៅលាវទៅយួន ហើ្យនិងស្រុកសៀម បុន្តែផ្លូវរទែះប៍រថ់ភ្លើងនោះ និងធ្វើឲ្យទាន់ឆាបើភ្លាមនោះមិនបានទេ បុន្តែគ្យេថានិងធ្វើឲ្យបាន ហើ្យក្នុងរ៍វាងមុន២៥ឆ្នាំនេះ នោះស្រុកខ្មែរនិងមានផ្លូវរថ់ភ្លើងប៍ទៅមកជាប់គ្នា និងនគរដែរនៅជុំមវិញយើង ឯផ្លូវទៅស្រុកយូរ៉ុបស្រុកចិន្តស្រុកយីពុន នោះមានផ្លូវកូប៉ាល់ភ្លើងកូប៉ាល់ជុំនួញស្រាប់ហើ្យ កាល៉្នាមានផ្លូវគ្រប់បរិបូណ៌នោះស្រុកខ្មែរយើង ក៏និងត្រឡប់ឡើងជាទីប្រជុំមផ្លូវជុំនួញធំម១ ហើ្យនគរក៍និងបានជាធំមថ្កុំមថ្កើងឡើង សំគួរតាមលំដាប់ស្រុកបូរ៉ាណខ្មែរដើមវិញ ពូជអំបូរកូនចៅខ្មែរ ដែរដំណរត៍វង្សត្រកូល មិនបង់កុំណើតជាត៍ ដោ្យសារក្រឡាប់ឡើងបានជាពូជនាក់នគរធំមនិងគ្យេវិញ
រី ឯទាព់ទីងចំម្បាំងរាំងជល់ យើងក៍អស់មានអំពល់សេច់ក្ឌីភ្យៃបារំម្ភ ដ្បិទបារាំងសែស គ្យេគិតតែបង្រៀនប្រដៅចំណែះវិជាញជាការឲ្យយើងរួចខ្លួនជាខ្មែរ នាក់ជា ហើ្យខ្លាំងពូកែ គ្យេសង់សាល៉ាប្ង្រៀនអ័ក្សរបារាំងគ្រប់ទីកន៉្លែង ហើ្យគ្យេទំនុកបំរុងវត្ស៍វ៉ាដែរបង្រៀនអ័ក្សរស័ត្រាបាឡីខ្មែរ ហើ្យគេ្យចែករង្វាន់ឲ្យកូនសិស្សណាដែរខំមរៀន ហើ្យគ្យេសុំមតែគ្រប់គ្រងយើង ជាមួយនិងនាម៉ឺនខ្មែរណា ដែរមានចិត្រស្លូតត្រង់ ហើ្យរ្សើយកខ្លួនឲ្យធ្វើជានាម៉ឺនបានចំរើនក្នុងនគរ ហើ្យឲ្យយើងរាស្ឋ៍ខ្មែរទាំងបុន៉្មានបានចំរើនសេចក្ឌីសុក្ខគ្រប់ គ្នា ឯខ្លួនតានេះចាស់ហើ្យ គិតរំពិងច្រើនៗទៅ ឃើញទៅដល់រ៍បស់ដែរខ្លួន បានឃើញកាលនៅក្មេង គិតទៅដល់រ៍បស់ដែរភ្នែកខ្លួនឃើញសព្វ់ថ្ងៃនេះ គិតឃើញម្ឌងទៅ មុក្ខគួរឲ្យកោតខ្លាចបារាំងសែសនេះណាស់ មកកោតនិងមានចិត្រសង៉្វាតឱសាហ៍ប្រាជ៉្ញាឆ្លាត ឯខ្មែរយើងឃើញខ្ជិលច្រអូសក្នុងខ្លួនក្នុងចិត្របន្តិច ឯបារាំងសែសចូលកូនចៅមើលគ្យេចុះឃើញទេ តាំងពីប្រម៉ាណ១៥ឆ្នាំរៀងមក ដែរគ្យេស្ឌីរាជ្ការគ្រប់គ្រងស្រុកយើង ដែរមកដល់សព្វ់ថ្ងៃនេះ គ្យេធ្វើបានសេចក់ក្ឌីរូតរះ ហើ្យគំនិតគ្យេល្អរ គ្យេគិតតែឲ្យយើងចំរើនបានសេចក់ក្ឌីសុក្ខ ឲ្យយើងចំរើនមានទ្រាព្យ៍សំម្បាត្ត៍ ហើ្យនិងរៀបចំមទីដ្យីស្រុកយើងឲ្យរបបរៀបរយ តាមដោ្យវ័គដោ្យស្នើរ ហើ្យគ្យេបំបាត់មិនឲ្យមានខ្ញុំកន្ជាះនាក់ងារអង្គ្រាក់ត្រជាក់ ត្រមាក់ជៀវគុន គ្យេចែកដ្យីឲ្យយើងរាល់គ្នា ធ្វើស្រែចំការរកស៊ី សព្វ់ថ្ងៃនែះ ដ្យីរបស់ន៍ណានាក់និងធ្វើជាម្ចាស់ដ្យី ហើ្យផលស្រែចំការច្បាដំណាំម យើងក៍លក់បានថ្លៃជាងពីដើម
១ ទៀតមុក្ខឲ្យសរសើរបារាំងនេះ ចិត្រគ្យេឥ្យក៍ជានិងនាក់កុំសទ់ទូរគត់ នាក់មានជុំម្ងឺហ៍រោគាព្យាធីម៉្លែះៗ គ្យេចាត់គ្រូវពែធ្យ៍ ដាក់ឲ្យនៅគ្រប់ទីរេស៊ីដ៍ង្សរួមខែត្រឲ្យចាំមបីបាច់រាក្សាមើលថែ ទាំមនាក់ជុំម្ងឺហ៍ទាំងនោះ ក៍ឃើញថាចិត្រគ្យេល្អរមែនហើ្យ ឯយើងខ្មែរដែរនិងដិងគុណគ្យេនោះ គឺយកចិត្រឈឺឆ្អាលជួយគ្យេតាមគំនិតដែរគ្យេគិតធ្វើការអ្វ្យីៗ ឯសេច់ក្ឌីដែរឈឺឆ្អាលជួយការគ្យេនោះ ទុកប្រៀបដូចជាយើងស្រឡាញ់ស្រុកយើងធ្វើរាជ្ការតបស្នងសងគុណនគរ យើង
កាលដែរបារាំងសែសទើពមកដល់ នោះ នគរយើងកាន្តែតូចណាស់ទៅហើ្យនៅតែពីត្រិមខែត្រពោធីស័ត្យ៍ទៅទសល់ និងព្រែកជីកខែត្រពាម ដែរភាសាយួនវាឲ្យឈ្មោះហៅព្រែកវិញតេនៅសល់ពីត្រិមខែត្រសំបូរណ៍ ទៅទល់និងខែត្ររំដួល ហើ្យនិងស្រុកព្នងស្ទៀងទៅទល់និងមាត់ស្រម៉ុទខាងកើតហើ្យខាតទាំង ខែត្រកោះកុងដែរបានទៅសៀម នោះមិនដិងជាដំណើរដូចម្ឌេច់ក៍បានជាកាន្តែតូចទៅដូច្នោះ ឯសព្វ់ថ្ងៃនេះស្រុកយើងខ្មែរត្រឡប់បានឡើងជាធំមវិញ កាលដែរបារាំងសែសទើពមកដល់នោះមិនបានធំមបុណ្ណិងទេ សព្វ់ថ្ងៃនេះបានធំមពាក់កន្ឌាលថែមទៀត
កាល ក្នុងរាជព្រះបាទសំម្ឌេច់ព្រះហរិរ័ក្ខរាម្មា (ព្រះអង្គឌួង) ឬកាលក្នុងរាជព្រះបាទសំម្ឌេច់ព្រះនរោត្តំម (ហ្លួងសុវណ្ណកោដ្ឋ) នោះស្រុកយើងខ្មែរក៍មិនទាន់បានធំមបុណ្ណិង ឯសៀមពីព្រោះតែបារាំងសែសគ្យេសង្កិន បានជាវាប្រគល់ខែត្របាត់ដំបង មង្គលបូរី ស៊ីសូផុត សៀមរាប ដែរនៅខាងមុខាងទន្លេសាបទាំងបុន៉្មានឲ្យយើងវិញ រីឯខែត្រកោះកុងដែរនៅត្រើយមាត់ស្រម៉ុទខាងឡិច ក៍សៀមវាប្រគល់មកឲ្យយើងវីញដែរ ឯខែត្រទន្លេរ៍ពៅ ម្លូវព្រៃ ដែរនៅជាខាងជើងនគរខ្មែរយើង ក៍សៀមវាប្រគល់មកឲ្យយើងវិញ ១ទៀតស្រុកបារាំងសែសគ្យេយកស្រុកលាវបានមកពីដ្យៃសៀម យើ្យគ្យេប្រគល់ខែត្រស្ទិងត្រែងមកឲ្យខ្មែរវិញ បើគ្មានស្រុកបារាំងសែសម៉្លែះសំមយើងនិងយកខែត្រទាំងនោះ មកបន់ចូលក្នុងស្រុកខ្មែរវិញមិនបានឡើយ កាលនៅក្នុង៥០ឆ្នាំមុន យើងមានបាបកាំមវាផ្ឌន្ទាយើងឲ្យសូនឈ្មោះទៅជាចំណុះសៀម ហើ្យទីដ្យីនគរយើងក៍ទៅជាដ្យីសៀម រីឯសព្វ់ថ្ងៃនេះខែត្រយើងក័បានធំម ហើ្យរិតតែធំមឡើង ឯនគរយើងក៍ឡើងជាមហានគរធំម ដូច្នែះយើងមាន្តែខំមឱសាហ៍ធ្វើការបាន្តិច និងអាលបានឡើងស្មើរនិងនាក់ស្រុកនគរធំមនិងគ្យេ ។ អើយើងបានមានបុន្យ៍សំណាងទាំងម៉្លែះនេះដោ្យសារបារាំងសែស បើគ្មានគ្យេប្រហែលជាយើងមិនកើតជាអ្វី្យសោះ សព្វ់ថ្ងៃនេះបារាំងសែសគ្យេមានគុណនិងយើងបានជាយើងមានសំណាង បុណ្ណិង ហែតុដូច្នែះទើពបានជាតាក៍គិតតែងជានីទានតាមរឿងដំណើរដែរមានរៀង មកទុកទូន្មានបន្ចូលចិត្រអស់នាក់ទាំងពួង ដែរជាសាស្ន៍ខ្មែរដូចគ្នាឲ្យស្រឡាញ់រាប់អានទុកចិត្របារាំងសែស ដោ្យស្មោះត្រង់កុំញ៍ញើតកិតរាមុក្ខរាក្រោ្យឡើយ ដ្បិទបារាំងសែសនេះជាមិត្រមេត្រី ជាពុំនិង ហើ្យជាគ្រូវយើងផង ។
សេច់ក្ឌី ដែរបានតែងជាបរីយា្យ រា្យតាមដំណើរមកនេះក្រែងខាតខុសលើសលោះ ឬពុំគោរុំម្យ៍សំមពីរោះដោ្យបទ់វាច្ចាអាត្ថ៍សេច់ក្ឌី សូមអស់លោកនាក់ទាំងហ្លា្យអព្ភៃយទោស ដោ្យសារប្រាជ៉្ញាស្មាដីតិចចំណែះក៍ឱនថ្យ ហើ្យខ្លួនក៍ចាស់ជរាមានតែចិត្របរីសុទ្ធស្លូតត្រង់ ស្រឡាញ់ទិកដ្យីរ៍បស់ខ្លួន ទើពតែងតាមដំណើរទុកឲ្យនាក់ក្រោ្យមើលស្ឌាប់ត៍ទៅ ព្រោះចិត្រសង្ឃិមថារាជ្ការបារាំងសែស និងចាត់ចែងរៀបចំមនគរយើងឲ្យឡើងជានគរធំមមានបុន្យ៍អំណាចកូនចៅ នៅឯក្រ្យ គង់តែនិងដិងឮឃើញត៍ទៅ បានជាតែងគិតធ្វើសេច់ក្ឌីដូច្នែះ នេះព្រោះតែចិត្រខ្ញុំគិតតែខាងល្អរ បើគួរពុំគួរសូមអព្ភៃយទោស
តែងក្នុងចុលស័ករាជ១២៦៩ឆ្នាំមមែនព្ភ់ស័ក្ស កាលតាអាយូស្ម៍បាន៨០ឆ្នាំប៉្លា្យហើ្យ ។៚
Posted in: